Czy odszkodowanie z OC komunikacyjnego za wypadek koparki jest zasadne?

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 28 listopada 2017 r. (sygn. C‑514/16), znacząco wpłynął na orzecznictwo polskich sądów. Dotyczy rozstrzygnięć, czy poszkodowanym w wypadkach z udziałem koparek i podobnych pojazdów, należy się wypłata odszkodowania z ubezpieczenia OC komunikacyjnego.

Po wyroku TSUE, sądy zaczęły rozgraniczać pojęcie ruchu pojazdu. Koparka czy ciągnik są pojazdami wielofunkcyjnymi. Mogą zarówno pełnić rolę środka transportu, jak i maszyny wykorzystywanej do prac budowlanych lub rolniczych. Obecnie w rozstrzygnięciach sądowych przeważa stanowisko, że te dwie funkcje należy rozgraniczyć.

W efekcie zachodzą wątpliwości, czy poszkodowanym w wypadkach z udziałem koparek i podobnych maszyn będących pojazdami wielofunkcyjnymi, przysługuje wypłata odszkodowania z obowiązkowego OC komunikacyjnego (OC ppm), czy z dobrowolnego ubezpieczenia OC przedsiębiorcy. O ich rozwianie zwrócił się Rzecznik Finansowy we wniosku do Sądu Najwyższego.

Jak definiowano w polskim orzecznictwie ruch pojazdu przed wyrokiem TSUE?

Zgodnie z art. 34 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, posiadacz pojazdu mechanicznego odpowiada za szkody związane z jego ruchem. Jednak przepisy nie definiują pojęcia ruchu pojazdu, a przed wyrokiem TSUE orzecznictwo polskich sądów nie było w tej kwestii jednolite.

Wątpliwości budził status pojazdów wolnobieżnych, wykorzystywanych w m.in. w budownictwie lub rolnictwie jako maszyny. Często np. koparka, betoniarka czy spychacz stoją zaparkowane w miejscu i nie pełnią funkcji środka transportu, lecz równocześnie wykonują prace budowlane. Zwykle za pomocą specjalistycznych urządzeń zamontowanych na pojeździe.

W polskim orzecznictwie pojawiały się rozbieżnie stanowiska, czy można uznać, że w momencie powstania szkody w wyniku pracy dodatkowego urządzenia, pojazd wolnobieżny znajdował się w ruchu. Sądy często nakazywały wypłatę odszkodowań poszkodowanym z obowiązkowego OC komunikacyjnego. Natomiast w przypadku braku ubezpieczenia maszyny, odpowiedzialność za likwidację szkód przechodziła na Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG).

Jak wyrok TSUE definiuje ruch pojazdu?

Orzecznictwo polskich sądów w tej kwestii ujednolicił wyrok TSUE z 28 listopada 2017 r. (sygn. C‑514/16) w sprawie Rodrigues de Andrade. Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu odniósł się w nim do zapytania portugalskiego sądu apelacyjnego. Dotyczyło pozwu mężczyzny, którego żona zginęła w wypadku podczas pracy w winnicy.

Poszkodowana zmarła w wyniku obrażeń wyrządzonych przez ciągnik rolniczy, który w momencie zdarzenia miał włączony silnik. Służył do utrzymywania ruchu pompy z opryskiwaczem. Niestety traktor zaparkowany na drodze gruntowej zsunął się na zbocze.

W efekcie TSUE uznał, że w tym przypadku ciągnik rolniczy nie był pojazdem znajdującym się w ruchu, który jest objęty polisą komunikacyjną OC. Trybunał orzekł, że w momencie wypadku traktor nie spełniał funkcji środka transportu, a narzędzia pracy wykorzystywanego jako generator siły napędowej do opryskiwacza. 

W związku z tym nie można wypłacić zadośćuczynienia poszkodowanemu z obowiązkowego ubezpieczenia OC pojazdu. Po wyroku TSUE, ujednoliciło się również orzecznictwo polskich sądów w tej kwestii. Kilka rozstrzygnięć Sądu Najwyższego w podobnych sprawach podziela stanowisko Trybunału.

Czy UFG jest zobowiązany do likwidacji szkody, gdy koparka nie znajduje się w ruchu?

Sąd Najwyższy w wyroku z 18 września 2019 r. (sygn. IV CSK 292/18), rozstrzygnął sprawę odpowiedzialności w ramach ubezpieczenia OC komunikacyjnego za szkodę wyrządzoną podczas zabezpieczania studni. Pracownik firmy budowlanej operował łychą koparki, za pomocą której podnosił betonowe kręgi. Z kolei jego współpracownik podczas zaczepiania uchwytów do kręgów, został uderzony w głowę łyżką koparki, która samoistnie się opuściła.

Koparka nie miała ważnego ubezpieczenia OC komunikacyjnego. W związku z tym poszkodowany pozwał Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG). Jednak Sąd Najwyższy w wydanym wyroku stwierdził, że w momencie wypadku koparka nie znajdowała się w ruchu, tylko była wykorzystywana jako narzędzie pracy. Oznacza to, że w tym przypadku UFG nie jest podmiotem zobowiązanym do wypłaty zadośćuczynienia. 

Sąd Najwyższy również podzielił stanowisko TSUE w wyroku z 10 października 2019 r. (sygn. I PK 137/18). Kilkanaście lat temu pracownik wnosił na klatkę schodową elementy budowlane. Aby ułatwić sobie pracę, wraz z innymi współpracownikami podjęli decyzję o użyciu niezabezpieczonej koparki. Paletę z bloczkami budowlanymi umieścili na zębach maszyny, a następnie zaczęli podnosić konstrukcję do góry. Na wysokości 2,5 metra ładunek przechylił się, a poszkodowany spadł z palety. Został przysypany i doznał poważnych obrażeń.

Pracodawca dobrowolnie wypłacił poszkodowanemu rekompensatę w wysokości 8,2 tys. zł. Jednak zdaniem pracownika ta kwota była niewystarczająca. Dlatego pozwał pracodawcę, a w trakcie procesu złożył również pozew przeciwko UFG. Mężczyzna twierdził, że szkoda powstała w wyniku ruchu koparki jako pojazdu wolnobieżnego, który nie miał ważnego ubezpieczenia OC komunikacyjnego.

Jednak Sąd Najwyższy odrzucił stanowisko poszkodowanego. W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że ubezpieczenie OC komunikacyjne nie obejmuje szkód spowodowanych przez pojazd wolnobieżny, który w momencie wypadku nie znajdował się w ruchu, a pełnił funkcję narzędzia pracy.

Czy Sąd Najwyższy przychyli się do wniosku Rzecznika Finansowego?

Rzecznik Finansowy dostrzegł zmiany w orzecznictwie po wyroku TSUE. 31 sierpnia 2020 r. zwrócił się do Sądu Najwyższego z wnioskiem o rozstrzygnięcie rozbieżności w tej kwestii. Jego celem jest ujednolicenie zasad wypłat odszkodowań z ubezpieczenia OC komunikacyjnego, w przypadku szkód wyrządzonych przez pojazdy wielofunkcyjne, jak np. koparka czy ciągnik.

We wniosku Rzecznik Finansowy wskazuje, że przed wyrokiem TSUE w polskim orzecznictwie dominowała interpretacja szerokiego pojęcia ruchu pojazdu. Natomiast po jego wydaniu, sądy przychylają się do stanowiska rozgraniczającego funkcję pojazdu wolnobieżnego jako środka transportu oraz narzędzia pracy.

Zdaniem Rzecznika Finansowego, powyższa rozbieżność powoduje również niejasności na rynku ubezpieczeniowym. Część towarzystw ubezpieczeniowych odmawia wypłat odszkodowań z OC komunikacyjnego, odsyłając poszkodowanych do ubezpieczycieli, w których sprawcy szkody mają wykupione OC przedsiębiorcy. Decyzja Sądu Najwyższego ma rozwiać wszelkie wątpliwości pojawiające się w tej kwestii.

Co może zrobić poszkodowany, który nie otrzyma odszkodowania z OC komunikacyjnego?

Poszkodowani, którzy nie otrzymają odszkodowania z OC komunikacyjnego lub z UFG (jeśli pojazd wolnobieżny nie ma ważnego obowiązkowego ubezpieczenia), nadal mogą dochodzić roszczeń. W takim przypadku mogą zwrócić się o likwidację szkody z dobrowolnej polisy OC przedsiębiorcy z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i posiadanego mienia. Jeśli jednak sprawca nie wykupił tego rodzaju ubezpieczenia, należy go pozwać.

Natomiast o wypłatę odszkodowania z obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników, mogą ubiegać się osoby poszkodowane w wypadkach z udziałem maszyn rolniczych, podczas wykonywania prac w gospodarstwach rolnych.

Co warto wiedzieć?

• Po wyroku TSUE, polskie sądy w wydawanych rozstrzygnięciach rozgraniczają funkcję pojazdu, który może być wykorzystywany jako środek transportu lub maszyna do prac budowlanych czy rolniczych.
• Wyrok TSUE stwierdza, że jeśli pojazd wielofunkcyjny nie znajduje się w ruchu, poszkodowanym w wypadkach nie należy się odszkodowanie z OC komunikacyjnego.
• Poszkodowany, który nie otrzyma odszkodowania z OC komunikacyjnego, może wystąpić o likwidację szkody z ubezpieczenia OC przedsiębiorcy lub pozwać sprawcę.
• Rzecznik Finansowy zwrócił się z wnioskiem do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie rozbieżności, w kwestii wypłaty odszkodowań z OC komunikacyjnego poszkodowanym w wypadkach z udziałem pojazdów wielofunkcyjnych.

FAQ – najczęściej zadawane pytania o odszkodowanie z OC komunikacyjnego za wypadek koparki

Co to jest pojazd wolnobieżny?

Zgodnie z ustawą Prawo o ruchu drogowym, pojazdem wolnobieżnym jest pojazd silnikowy, którego prędkość jest ograniczona do 25 km/h z wyjątkiem ciągników rolniczych. Zwykle są to maszyny wielofunkcyjne (jak np. koparka), które wykorzystuje się do prowadzenia prac w budownictwie, rolnictwie bądź leśnictwie.

Czy pojazd wolnobieżny musi mieć obowiązkowe OC komunikacyjne?

Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniach obowiązkowych, każdy pojazd wolnobieżny poruszający się po drogach publicznych, musi mieć wykupione OC komunikacyjne, jeśli podlega rejestracji. Natomiast w przypadku pojazdów nie podlegających rejestracji – wystarczy polisa OC działalności gospodarczej z odpowiednią klauzulą. Tak więc ciągnik rolniczy zawsze musi mieć ważne ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych (ppm), a  koparka jeśli jest wykorzystywana jako środek transportu.

Czy ubezpieczenie OC przedsiębiorcy jest obowiązkowe?

Nie. Ubezpieczenie OC z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i posiadanego mienia jest dobrowolne. Jednak coraz więcej przedsiębiorców prowadzących firmy budowlane wykupuje polisę, ze względu na wysokie ryzyko powstania szkody.

Czy ubezpieczenie OC rolnika jest obowiązkowe?

Tak. Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniach obowiązkowych, polisę OC rolników muszą wykupić osoby będące posiadaczami lub współposiadaczami użytków rolnych powyżej 1 ha. Ubezpieczenie jest również obowiązkowe, jeśli obszar gospodarstwa jest mniejszy, a jednocześnie jest prowadzona na nim produkcja rolna (np. hodowla zwierząt czy uprawy w szklarniach).